जुनसुकै समाज जती र सभ्यताको स्रोत बनेर बिशेष किसिमको अलिखित साहित्य प्रचलनमा रहेको हुन्छ त्यस साहित्यलाई लोक साहित्य वनिन्छ तमाङ जती नेपालीको एक प्रचीन अदिबसी जन्जती हो जन गन्न २०६८ क अनुसार नेपालको कुल जन्सन्ख्य मध्ये पन्धर लख उनन्चलिस हजर आठ सय चलिस जन तमाङ हरु रहेक छन यो कुल जन्सन्ख्यको पन्ध्र दस्मल्ब आठ प्रतिसत हुन \यस जतिसँग आफ्नै प्रकारका लोग गीत,लोककथ,लोक्नाटक,लोकगाथ उखान टुक्का र गाउखाने कथा प्रचलनमा रहेको पाईन्छ ति सबै लोक सस्कार र् सस्क्रितीको रुपमा बिकास वयको हो / दार्ख गबिस वडा न ३ बिर्चेतमा छेजी मन्ने परमपर रहिआएको छ युदमा बिरगती प्रप्त गरेका शाहअयोदहरुको स्मृतिमा प्रत्यक बश माघ महिनको दशमी देखी पुर्णिमा सम्मा बिशेष उत्सब छेची/ छिच्यू /छेजी /छेस्यूग आयोजना गरियको पाईन्छ सन १८३३ बि स १८८९ तत्कलिन पश्चिम १ नम्बर तथा हलको धादिङ जिल्ला दार्ख गा बि स वडा न् ३ को बिर्चेत गाउमा बर्सेनी नाचिने गरे पनि १९ सतब्दिदेखी तीन तीन बर्षको अन्तरमा मनइयको तमाङ सस्क्रिती अनुसन्धान बिवकको प्रतिबेदन २०६४मा उल्लेख गरियको पाईन्छ त्यसपछी तमाङ बाहुल्य रहेका ल्हप्सङ्कर्पो भरी घोडा चढि नच नचने प्रच्लन रहेको पाईन्छ दस बर्शे जन्यूदको ओत्कर्सन २०५७ पछी बिर्चेतमा भने यो परम्परा समेल आन्त्य भयकोमा २०६९ देखी शुरुवत गरेको छ .
परिचय
छेची पर्बलाईछेच्यू,छेजी र छेस्यूग भन्ने गरियको पाईन्छ तमाङ भाषामा छे भन्नले बरदन आशिर्बद भन्ने अर्थ र चि व च्यू भन्नले दश भन्ने अर्थ लाग्छ त्यस्तै स्यूगको अर्थ आर्जन भन्ने लाग्दछ त्यसैले छेची छेच्यू र छेस्यूग दश बरदन आर्जन गर्ने सन्दर्भको लिन सकिन्छ छेजी भन्नले चाही उदयो सुरु भयो भन्ने अर्थ लाग्दछ छेचिको बारेमा सर्बप्रथम समाज सस्थ्री बाबुराम फ्युबाले तमाङ जतिको सामाजिक आर्थिक र सस्क्रितीक अवस्था नामक शोधगर्न्थमा बर्नन गर्न्नु भएको हो /
दार्ख बिर्चेतका तमाङहरुले प्रतेक एक बर्षाको अन्तरल्मा छेजी प्रचलन पाईन्छ जुन पच दिन सम्म धुमधमले मनइन्छ छेजी पर्बमा सम्पूर्ण गौबसिको आर्थिक र स्वयम्सेबिको रुप्मा अनिबर्य शाहअभागीत रहन्छ छेजी फाल्गुन सुक्लपक्षको दशमीको दिन देखी सुरु गरी पुर्णिमाको दिन वङ दिएर सम्पन्न गरिन्छ यस् पर्ब र गेल्बो ल्हओछरमा केही निकत्त पाईन्छ किन कि गेल्बो ल्होछर र छेजीको तिथी मितिमा समेत निकत्त पाईन्छ छेजी पर्बको सम्पन्न लगतै खेतीपती लगाउने समय शुरु हुने धारना रख्छन हल आएर यसले ल्होछरको रुप लिना थालेको पाईन्छ छेजी गुरु रेम्पोर्छेको जन्म दिन भयकोले सम्पूर्ण लामा धर्मलम्बिले मनओनै पर्ने चाड मध्य एक हुन[ फ्युब बाबुराम ;२०६१ ]
छेची पर्बलाईछेच्यू,छेजी र छेस्यूग भन्ने गरियको पाईन्छ तमाङ भाषामा छे भन्नले बरदन आशिर्बद भन्ने अर्थ र चि व च्यू भन्नले दश भन्ने अर्थ लाग्छ त्यस्तै स्यूगको अर्थ आर्जन भन्ने लाग्दछ त्यसैले छेची छेच्यू र छेस्यूग दश बरदन आर्जन गर्ने सन्दर्भको लिन सकिन्छ छेजी भन्नले चाही उदयो सुरु भयो भन्ने अर्थ लाग्दछ छेचिको बारेमा सर्बप्रथम समाज सस्थ्री बाबुराम फ्युबाले तमाङ जतिको सामाजिक आर्थिक र सस्क्रितीक अवस्था नामक शोधगर्न्थमा बर्नन गर्न्नु भएको हो /
दार्ख बिर्चेतका तमाङहरुले प्रतेक एक बर्षाको अन्तरल्मा छेजी प्रचलन पाईन्छ जुन पच दिन सम्म धुमधमले मनइन्छ छेजी पर्बमा सम्पूर्ण गौबसिको आर्थिक र स्वयम्सेबिको रुप्मा अनिबर्य शाहअभागीत रहन्छ छेजी फाल्गुन सुक्लपक्षको दशमीको दिन देखी सुरु गरी पुर्णिमाको दिन वङ दिएर सम्पन्न गरिन्छ यस् पर्ब र गेल्बो ल्हओछरमा केही निकत्त पाईन्छ किन कि गेल्बो ल्होछर र छेजीको तिथी मितिमा समेत निकत्त पाईन्छ छेजी पर्बको सम्पन्न लगतै खेतीपती लगाउने समय शुरु हुने धारना रख्छन हल आएर यसले ल्होछरको रुप लिना थालेको पाईन्छ छेजी गुरु रेम्पोर्छेको जन्म दिन भयकोले सम्पूर्ण लामा धर्मलम्बिले मनओनै पर्ने चाड मध्य एक हुन[ फ्युब बाबुराम ;२०६१ ]
त्यस पस्चात अजितमन तमाङले तमाङ जातीको चिनारी नामक पुस्तकमा छोटो प्रबेस गरेको पाईन्छ गोपाल फ्युबा तमाङको शोधग्रन्थ तमाङ गाउ खाने कथाको सङ्कलन बिस्लेसन र बर्गिकरनमा पनि चर्चा गरिएको पाईन्छ /"छेप्ची यनेकी दशमी भन्ने अर्थमा छेजी वा छेच्यू भनिन्छ छेचीको अर्थ भने उुदयो वा सुरु भयो भन्ने अर्थ लाग्दछ यस्लाई दस वट आशिर्बद पनि भन्ने गरिन्छ छेजी फाल्गुन शुक्ल पक्षको दशमी देखी पुर्णिमाको दिन्सम्मा मइनछ यस्मा मुखे नाच ,लामा नाच ,फूक्तुङ नाच ,ल्हलिमो नाच ,बेसयक ,म्हान्देउ नाच ,किर्पी,घोडाचदी नाच ,म्हाने दोर ,यहा नाच ,तिम्ङ्यू नाच ,र म्हएन्दो माया नाच समेतको चेमा खेलैन्छ पुर्णिमाको दिन वाङ दिएर यो पर्बको अन्त्य हुन्छ यो पर्ब तमाङ बहुल्य रहेको गणेश हिमाल आसपसक ल्हप्सङ्कर्पो क्ष्थ्रमा बढी प्रचलित रहेको पाईन्छ खस गरी नुवाकोट ,धदिङ र रशुवा जिल्लाक उतरी भेगमा यो प्रचलन पाईन्छ [तमाङ गोपाल फ्युब २०७० ] "
तमाङ अनुसन्धान बिभगको प्रतिबेदन २०६४ घोडाचदी नाच सम्बन्धी प्रकाशित लेख रचनाहरुको सन्दर्भ आएको छ "घोडाचडी नाचको सङ्रक्षन हुनु जरुरी छ तमाङ गोपाल फ्युब २०७०
महत्ब
तमाङ लोक जिबनमा घटेका बिभित परम्पराको समिस्रन छेजीमा पाईन्छ यस्मा पदर्सन गरिने प्रत्यएक नाचहरु चेमा अन्तर्गत रखिन्छ ति सबै नाच गनाक साथै अभिनयमा आधारित हुन्छ त्यसैले जातिय सामाजिक सस्कृतिक एतिहसिक साहित्यिक र धर्मिकरुप्मा यस्को महत्ब रहेको छ ।जातियमा प्रचलित यो पर्ब तमाङ जतिसँग सम्बन्धित छ
तमाङ लोक जिबनमा घटेका बिभित परम्पराको समिस्रन छेजीमा पाईन्छ यस्मा पदर्सन गरिने प्रत्यएक नाचहरु चेमा अन्तर्गत रखिन्छ ति सबै नाच गनाक साथै अभिनयमा आधारित हुन्छ त्यसैले जातिय सामाजिक सस्कृतिक एतिहसिक साहित्यिक र धर्मिकरुप्मा यस्को महत्ब रहेको छ ।जातियमा प्रचलित यो पर्ब तमाङ जतिसँग सम्बन्धित छ
चेमा आन्तर्गत मुखे फोक्तुङ ,ल्हलिमो ,बेस्यक ,किर्पी ,तपू ,जोगी ,र यहा पर्दछन मुखेमा परम्परगत मुखिया परम्परको झलक पाईन्छ फूक्तुङ धर्मिक आस्था अनुसार सिमेभूमे स्वरुप हो भने ल्हलिमो र बेस्यक यूवयूवतिको खेल हो किर्पी तान्थ्रिक झक्रीको खेल हो जोगी भने महदेबको स्वरुप बनाउदछन तपू भन्नले घोडाचडी भन्ने बुझिन्छ यसमा यूदकल देखइनछ यहाँ चौरी नाचले पशुपलन यूगको प्रतित गराछ साथमा म्हेन्दोमाया ,दोरा र लामा नाच पनि प्रस्तुत गरिन्छ
यसरी छेजी सामान्य पूजा पाठ र मनोरन्जन कुरा मथ्र नभएर पूर पच दिन सम्म तमाङ जातिले बिगतमा गरेक कार्यहरु समेत देखौने गरिन्छ त्यसैले छेजी पर्ब महत्बपून छ
यसरी छेजी सामान्य पूजा पाठ र मनोरन्जन कुरा मथ्र नभएर पूर पच दिन सम्म तमाङ जातिले बिगतमा गरेक कार्यहरु समेत देखौने गरिन्छ त्यसैले छेजी पर्ब महत्बपून छ
नाचको क्षेत्र
यो नाच पश्चिमी तमाङ क्षेत्रमा प्रचलन छ परसुराम तमाङदोर प्रस्तावित तम्सलिङ स्वात प्रदेसको खाकामा प्रस्तुत गर्नु भएको स्वायत जिल्ला ३ अन्तर्गत रशुवा ,नुवाकोट र धादिङ उतरी क्षेत्र यानकी ल्हप्सङ्कर्पो क्षेत्र बढी प्रचलित पाईन्छ
[दार्ख ३ धादिङ निवासी गोपाल फ्युब तमाङ बिगत एक दसकदेखि तमाङ लोक साहित्य बिषयमा खोज अनुसन्धान ,सङ्र्क्षण ,सम्बर्धन र प्रचारप्रसारमा सकृया एक अभियन्त हुन ]
यो नाच पश्चिमी तमाङ क्षेत्रमा प्रचलन छ परसुराम तमाङदोर प्रस्तावित तम्सलिङ स्वात प्रदेसको खाकामा प्रस्तुत गर्नु भएको स्वायत जिल्ला ३ अन्तर्गत रशुवा ,नुवाकोट र धादिङ उतरी क्षेत्र यानकी ल्हप्सङ्कर्पो क्षेत्र बढी प्रचलित पाईन्छ
[दार्ख ३ धादिङ निवासी गोपाल फ्युब तमाङ बिगत एक दसकदेखि तमाङ लोक साहित्य बिषयमा खोज अनुसन्धान ,सङ्र्क्षण ,सम्बर्धन र प्रचारप्रसारमा सकृया एक अभियन्त हुन ]
सन्दर्भ ग्रन्थ सूची
तमाङ अजितमन ,तमाङ जातिको चिनारी अजर २०६९
तमाङ गोपाल फ्युब गाउखाने कथाको सङ्कलक ,बर्गिकरन र बिश्लेसन २०७० ,एतिहसिक यूद निर्त्य घोडाचडी नाच तपू पहिचन २०७०
तमाङ अजितमन ,तमाङ जातिको चिनारी अजर २०६९
तमाङ गोपाल फ्युब गाउखाने कथाको सङ्कलक ,बर्गिकरन र बिश्लेसन २०७० ,एतिहसिक यूद निर्त्य घोडाचडी नाच तपू पहिचन २०७०
फ्युब बाबुराम २०६५ तमाङ जातिको सामाजिक ,सस्कृतिक एब आर्थिक अवस्था — परिचयछेची पर्बलाईछेच्यू,छेजी र छेस्यूग भन्ने गरियको पाईन्छ तमाङ भाषामा छे भन्नले बरदन आशिर्बद भन्ने अर्थ र चि व च्यू भन्नले दश भन्ने अर्थ लाग्छ त्यस्तै स्यूगको अर्थ आर्जन भन्ने लाग्दछ त्यसैले छेची छेच्यू र छेस्यूग दश बरदन आर्जन गर्ने सन्दर्भको लिन सकिन्छ छेजी भन्नले चाही उदयो सुरु भयो भन्ने अर्थ लाग्दछ छेचिको बारेमा सर्बप्रथम समाज सस्थ्री बाबुराम फ्युबाले तमाङ जतिको सामाजिक आर्थिक र सस्क्रितीक अवस्था नामक शोधगर्न्थमा बर्नन गर्न्नु भएको हो /
दार्ख बिर्चेतका तमाङहरुले प्रतेक एक बर्षाको अन्तरल्मा छेजी प्रचलन पाईन्छ जुन पांच दिन सम्म धुमधमले मनइन्छ छेजी पर्बमा सम्पूर्ण गौबसिको आर्थिक र स्वयम्सेबिको रुप्मा अनिबर्य शाहअभागीत रहन्छ छेजी फाल्गुन सुक्लपक्षको दशमीको दिन देखी सुरु गरी पुर्णिमाको दिन वङ दिएर सम्पन्न गरिन्छ यस् पर्ब र गेल्बो ल्हओछरमा केही निकत्त पाईन्छ किन कि गेल्बो ल्होछर र छेजीको तिथी मितिमा समेत निकत्त पाईन्छ छेजी पर्बको सम्पन्न लगतै खेतीपती लगाउने समय शुरु हुने धारना रख्छन हल आएर यसले ल्होछरको रुप लिना थालेको पाईन्छ छेजी गुरु रेम्पोर्छेको जन्म दिन भयकोले सम्पूर्ण लामा धर्मलम्बिले मनओनै पर्ने चाड मध्य एक हुन,
फ्युब बाबुराम ;२०६१ त्यस पस्चात अजितमन तमाङले तमाङ जातीको चिनारी नामक पुस्तकमा छोटो प्रबेस गरेको पाईन्छ गोपाल फ्युबा तमाङको शोधग्रन्थ तमाङ गाउ खाने कथाको सङ्कलन बिस्लेसन र बर्गिकरनमा पनि चर्चा गरिएको पाईन्छ /"छेप्ची यनेकी दशमी भन्ने अर्थमा छेजी वा छेच्यू भनिन्छ छेचीको अर्थ भने उुदयो वा सुरु भयो भन्ने अर्थ लाग्दछ यस्लाई दस वट आशिर्बद पनि भन्ने गरिन्छ छेजी फाल्गुन शुक्ल पक्षको दशमी देखी पुर्णिमाको दिन्सम्मा मइनछ यस्मा मुखे नाच ,लामा नाच ,फूक्तुङ नाच ,ल्हलिमो नाच ,बेसयक ,म्हान्देउ नाच ,किर्पी,घोडाचदी नाच ,म्हाने दोर ,यहा नाच ,तिम्ङ्यू नाच ,र म्हएन्दो माया नाच समेतको चेमा खेलैन्छ पुर्णिमाको दिन वाङ दिएर यो पर्बको अन्त्य हुन्छ यो पर्ब तमाङ बहुल्य रहेको गणेश हिमाल आसपसक ल्हप्सङ्कर्पो क्ष्थ्रमा बढी प्रचलित रहेको पाईन्छ खस गरी नुवाकोट ,धदिङ र रशुवा जिल्लाक उतरी भेगमा यो प्रचलन पाईन्छ "तमाङ गोपाल फ्युब २०७० "तमाङ अनुसन्धान बिभगको प्रतिबेदन २०६४ घोडाचदी नाच सम्बन्धी प्रकाशित लेख रचनाहरुको सन्दर्भ आएको छ "घोडाचडी नाचको सङ्रक्षन हुनु जरुरी छ तमाङ गोपाल फ्युब २०७० महत्ब तमाङ लोक जिबनमा घटेका बिभित परम्पराको समिस्रन छेजीमा पाईन्छ यस्मा पदर्सन गरिने प्रत्यएक नाचहरु चेमा अन्तर्गत रखिन्छ ति सबै नाच गनाक साथै अभिनयमा आधारित हुन्छ त्यसैले जातिय सामाजिक सस्कृतिक एतिहसिक साहित्यिक र धर्मिकरुप्मा यस्को महत्ब रहेको छ ।जातियमा प्रचलित यो पर्ब तमाङ जतिसँग सम्बन्धित छ चेमा आन्तर्गत मुखे फोक्तुङ ,ल्हलिमो ,बेस्यक ,किर्पी ,तपू ,जोगी ,र यहा पर्दछन मुखेमा परम्परगत मुखिया परम्परको झलक पाईन्छ फूक्तुङ धर्मिक आस्था अनुसार सिमेभूमे स्वरुप हो भने ल्हलिमो र बेस्यक यूवयूवतिको खेल हो किर्पी तान्थ्रिक झक्रीको खेल हो जोगी भने महदेबको स्वरुप बनाउदछन तपू भन्नले घोडाचडी भन्ने बुझिन्छ यसमा यूदकल देखइनछ यहाँ चौरी नाचले पशुपलन यूगको प्रतित गराछ साथमा म्हेन्दोमाया ,दोरा र लामा नाच पनि प्रस्तुत गरिन्छ यसरी छेजी सामान्य पूजा पाठ र मनोरन्जन कुरा मथ्र नभएर पूर पच दिन सम्म तमाङ जातिले बिगतमा गरेक कार्यहरु समेत देखौने गरिन्छ त्यसैले छेजी पर्ब महत्बपून छ नाचको क्षेत्र यो नाच पश्चिमी तमाङ क्षेत्रमा प्रचलन छ परसुराम तमाङदोर प्रस्तावित तम्सलिङ स्वात प्रदेसको खाकामा प्रस्तुत गर्नु भएको स्वायत जिल्ला ३ अन्तर्गत रशुवा ,नुवाकोट र धादिङ उतरी क्षेत्र यानकी ल्हप्सङ्कर्पो क्षेत्र बढी प्रचलित पाईन्छ [दार्ख ३ धादिङ निवासी गोपाल फ्युब तमाङ बिगत एक दसकदेखि तमाङ लोक साहित्य बिषयमा खोज अनुसन्धान ,सङ्र्क्षण ,सम्बर्धन र प्रचारप्रसारमा सकृया एक अभियन्त हुन ]सन्दर्भ ग्रन्थ सूची तमाङ अजितमन ,तमाङ जातिको चिनारी अजर २०६९तमाङ गोपाल फ्युब गाउखाने कथाको सङ्कलक ,बर्गिकरन र बिश्लेसन २०७० ,एतिहसिक यूद निर्त्य घोडाचडी नाच तपू पहिचान,
0 comments:
Post a Comment